miejsca gdzie kiedyś jeździły tramwaje - ul. Mostowa i ul. Podgórska

Ulica Mostowa od wieków była ważnym elementem infrastruktury miejskiej. Wszystko za sprawą Mostu Podgórskiego, który zaczynał się u wylotu ul. Mostowej i łączył z ul. Krakowską w Podgórzu po drugiej stronie Wisły. Przeprawa ta wybudowana została w latach 1850–1925r. Związana jest również z początkami komunikacji miejskiej w Krakowie.

Jako początek transportu publicznego w Stołecznym Królewskim Mieście Krakowie przyjmuje się rok 1867 za sprawą uruchomienia regularnych linii omnibusowych (jednak popularniejszą datą, którą przyjmuje się za początek komunikacji w Krakowie jest rok 1875). Data ta związana jest z wydaniem przez gminę miejską koncesji na utrzymanie omnibusów. Pojazdy te kursowały na trasie Dworzec Kolejowy - ul. Basztowa - ul. Floriańska - Rynek Główny - ul. Grodzka - ul. Stradomska - ul. Krakowska - Plac Wolnica - ul. Mostowa - Most Podgórski. Koniec trasy wyznaczony został na zakończeniu ulicy Mostowej tuż przed mostem Podgórskim. Jednak omnibus konny nie spełniał oczekiwań mieszkańców i władz miasta. Dlatego też Zarząd Miasta dość szybko, bo już na początku lat `70 XIX wieku, rozpoczął pertraktacje z zagranicznymi kontrahentami o udzielenie koncesji na uruchomienie i prowadzenie nowocześniejszego środka transportu, jakim były wówczas tramwaje konne.

Pod koniec 1881r. Rada Miasta zadecydowała o budowie linii tramwajowej. Przyjęto propozycję Belgijskiego Towarzystwa Kolei Lokalnych (Compagnie Generale des Chemins de Fer Secondaires) udzielając jednocześnie koncesji na zbudowanie i eksploatowanie przez 45 lat tramwaju konnego. Zbudowano linię jednotorową z czterema mijankami wraz torem podwójnym na końcówkach trasy. Podobnie jak w przypadku omnibusów, linia tramwajowa łączyła Dworzec Kolei Wiedeńskiej z Mostem Podgórskim (przez Rynek Główny). Cała trasa miała długość 2800 metrów. Tor wykonano z szyn płaskich o rozstawie toru 900mm.

Pierwsze jazdy próbne rozpoczęto 27 września 1882 r. a uroczyste oddanie do użytku nastąpiło 31 października 1882r. W tym dniu Prezydent miasta Ferdynand Weigel wraz z zarządem o godzinie 10 rano wyruszyli spod Ratusza w pierwszą podróż "konną koleją żelazną zwaną tramwajem". W dniu następnym (1 listopada) udostępniono tramwaj mieszkańcom. 13 marca 1883r. Banque de Belgique odstąpił prawa Towarzystwu Akcyjnemu Tramvays Autrichiens et Extensions Societe Anonyme z Brukseli.

W 1895r. podjęto temat wyboru innego sposobu napędu tramwajów. Biorąc przykład z innych miast monarchii Austro-Węgierskiej podjęto decyzję, aby wagony zasilać prądem elektrycznym. W połowie lat `90 XIX wieku rząd austriacki podjął dekret uzależniający wydawanie koncesji na budowę i eksploatację kolei firmom, posiadającym siedziby na terenie Austro-Węgier. W ten sposób 11 czerwca 1898r. został podpisany kontrakt pomiędzy Gminą Kraków a Towarzystwem Akcyjnym Tramvays Autrichiens et Extensions Societe Anonyme z Brukseli na utworzenie przedsiębiorstwa Krakowska Spółka Tramwajowa Towarzystwo Akcyjne z siedzibą w Krakowie. Nowa firma w 1900r. podpisała z miastem umowę na elektryfikację linii wąskotorowego tramwaju konnego. Dość szybko, bo w styczniu 1901r. pierwsza linia była gotowa. Pierwsze jazdy próbne odbyły się 19 stycznia a oficjalna prezentacja i przejazd elektrycznym tramwajem wąskotorowym miał miejsce 16 marca 1901r. Otwarcia dokonał Prezydent Miasta Józef Friedlein. Zakup wagonów, budowę linii oraz zaplecza sfinansował Österreichische Siemens Schuckert-Werke w zamian za akcje Krakowskiej Spółki Tramwajowej. W ten sposób firma Schuckert-Werke stała się głównym akcjonariuszem tramwajów w Krakowie.

Pogarszające się stosunki pomiędzy Krakowską Spółką Tramwajową a Miastem doprowadziły ostatecznie do wykupienia przez Gminę Kraków od firmy Schuckert 95% udziałów w spółce. Planowano zakupić nowy, pojemniejszy tabor, przebudować jednotorowe odcinki na dwutorowe a także pomyślano o przebudowie wszystkich torowisk o rozstawie 900mm na 1435mm. Skupiono się jednak na budowie nowych połączeń normalnym rozstawie szyn (1435mm).

Elektryczne tramwaje wąskotorowe funkcjonowały niemal bez przeszkód do II Wojny Światowej, nawet w latach 1914-1918 podczas I Wojny Światowej. W okresie dwudziestolecia międzywojennego w związku z rozwojem gospodarczym i komunikacyjnym wszelkie inwestycje nabrały większego znaczenia. W 1925r. ze względu na zły techniczny został zamknięty Most Podgórski. Podjęto również decyzję o budowie nowej przeprawy przez Wisłę. Urzędnicy zadecydowali aby nowy most umieścić na zakończeniu ulicy Krakowskiej a nie w miejscu Mostu Podgórskiego (miało to między innymi związek z niekorzystnym dojazdem przez plac Wolnica i ulicę Mostową). Na czas wybudowania tzw. IV Mostu (później nazwanego imieniem Józefa Piłsudskiego) na filarach rozebranego w grudniu 1925r. Mostu Podgórskiego wykonano drewnianą kładkę a za przejście po niej pobierano opłaty, które zasilać miały budowę nowej przeprawy. IV Most miał w założeniu przeprowadzenie linii tramwajowej (już jako normalnotorowej) aby ułatwić komunikację między Kazimierzem a Rynkiem Podgórskim i dalej Łagiewnikami oraz Borkiem Fałęckim. 19 stycznia 1933r. nowy most został otwarty dla ruchu kołowego i dla pieszych. W brukowanej jezdni przeprowadzono także torowisko tramwajowe o długości po ok. 160m. Jednak zanim pojechały po nim tramwaje należało wykonać nowe tory w rozstawie 1435mm w ul. Krakowskiej (wówczas istniało jeszcze torowisko tramwaju wąskotorowego) oraz na ulicy łączącej most z ul. Kalwaryjską. Pierwszy tramwaj przejechał po Moście Piłsudskiego dopiero po wojnie. W celu uzyskania choć częściowego zwrotu poniesionych nakładów na budowę Rada Miejska wprowadziła opłaty za korzystanie z mostu.


Ulica Mostowa. Widoczne torowisko wąskotorowej linii tramwajowej oraz w tle (za tłumem gapiów) wagon SW1
/zdjęcie ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego/.


Pomimo otwarcia nowej przeprawy przez Wisłę, tramwaj wąskotorowy nadal kończył swoją trasę przy dawnym Moście Podgórskim, na zakończeniu ul. Mostowej. Dopiero 3 lata później podjęto prace przy wykonaniu krótkiego, niespełna 136 metrowego nowego odcinka linii. Torowisko poprowadzono od końcówki na ul. Mostowej do skrzyżowania ul. Podgórskiej z ul. Krakowską i zakończono ślepym torem bez mijanki. Tramwaje pojechały nową trasą 5 grudnia 1936r.

Przez cały okres II Wojny Światowej tramwaje wąskotorowe kursowały po identycznych trasach jak przed wojną. W grudniu 1944r. w związku ze zbliżającym się frontem, komunikacja została zawieszona. Po paru dniach, w styczniu 1945r. wznowiono na chwilę ruch tramwajowy. W nocy z 17 na 18 stycznia 1945r. do Krakowa wkroczyły wojska Armii Czerwonej a wycofujące się wojska niemieckie wysadziły w powietrze wszystkie przeprawy mostowe na Wiśle. Unieruchomione na ulicach miasta wagony z czasem ściągano do zajezdni, starano się również jak najszybciej odbudować infrastrukturę. Po miesiącu, 17 lutego uruchomiono trasę wąskotorowej jedynki, z Dworca Kolejowego przez Rynek Główny prawdopodobnie już tylko do Placu Wolnica (część źródeł podaje informacje o uruchomieniu całej trasy, tj. od Dworca do Mostu Piłsudskiego, część o uruchomieniu trasy tylko do Placu Wolnica). Wiele wskazuje jednak na to, że po II Wojnie Światowej tramwaje na ul. Mostową i ul. Podgórską już nie wróciły a torowisko jak i towarzyszącą infrastrukturę zapewne w niedługim czasie rozebrano i wykorzystano w innych częściach miasta.

Linie kursujące na ul. Mostową i ul. Podgórską

1 (linia wąskotorowa tramwaju konnego), 1 (linia wąskotorowa tramwaju elektrycznego) - ul. Mostowa, odcinek od Placu Wolnica do Mostu Podgórskiego.

1 (linia wąskotorowa tramwaju elektrycznego) - ulica Podgórska, odcinek od ul. Mostowej do Mostu im. Piłsudskiego.



Stan obecny


Plac Wolnica. Skrzyżowanie z ul. Bocheńską (po lewej), ul. Mostową (na wprost) i ul. Bonifraterską (po prawej).


Plac Wolnica, widok w przeciwnym kierunku. Tramwaje wąskotorowe skręcały z ul. Mostowej w lewo w Plac Wolnica. Do zajezdni prowadził dodatkowo tor z Placu Wolnica w ul. Bocheńską.


ul. Mostowa. Widok w kierunku ul. Podgórskiej.


Miejsce dawnej końcówki przy Moście Podgórskim. Widok w kierunku ul. Podgórskiej.


Widok na miejsce końcówki na ul. Mostowej.


Skrzyżowanie ul. Mostowej z ul. Podgórską.
W miejscu dawnego Mostu Podgórskiego w 2010r. wzniesiono kładkę im. o. Laetusa Bernatki.



Od skrzyżowania ul. Mostowej z ul. Podgórską w 1936r. poprowadzono pojedyncze torowisko wąskotorowe w kierunku Mostu im. Józefa Piłsudskiego.


Miejsce dawnej końcówki przy Moście Piłsudskiego.


ul. Podgórska. Widok w kierunku ul. Mostowej.


Widok z Mostu im. Józefa Piłsudskiego na ul. Podgórską.
Tor poprowadzony był od skrzyżowania z ul. Mostową (narożna kamienica widoczna po prawej stronie zdjęcia) do Mostu Piłsudskiego mniej więcej na wysokości widocznego Kościoła pw. Świętej Trójcy (w tle po lewej stronie).


Pozostałości

Obecnie ciężko jest doszukać się elementów wskazujących na obecność tramwajów na ulicy Mostowej i Podgórskiej. Ma to związek m.in. z szeroko zakrojoną modernizacją w/w ulic. Jedynie na narożnej kamienicy stojącej u zbiegu ulicy Bocheńskiej, ulicy Mostowej i Placu Wolnica na wysokości pierwszego piętra widoczna jest ozdobna rozeta. Zapewne służyła do zawieszenia sieci trakcyjnej zarówno w relacji Plac Wolnica - ul. Bocheńska jak i Plac Wolnica - ul. Mostowa.


Kamienica pod adresem ul. Bocheńska 1 / ul. Mostowa 2. Na narożniku budynku widoczna historyczna rozeta.