Przełom lat `80 i `90 to czasy wielkich zmian w organizacji całego kraju. Również w kwestii komunikacji miejskiej pojawiają się bardzo znaczące wydarzenia dla funkcjonowania przewozu osób na terenie Krakowa oraz gmin ościennych. Miejskiej Przedsiębiorstwo Komunikacyjne zostaje przekazane przez Skarb Państwa, Miastu Kraków. Rozpoczyna się reorganizacja całego przedsiębiorstwa, wydzielane są nowe spółki powstałe z podziału MPK. W tym czasie powstają liczne prywatne firmy przewozowe, stanowiące nierówną konkurencję dla stałych linii autobusowych. Nowopowstałe przedsiębiorstwo boryka się również z brakami taborowymi. W ramach strategii, jaką przyjęło MPK, przyjęto remont istniejącego taboru oraz zakup pojazdów krótkich i przegubowych. Już w 1989 roku do Krakowa trafiają pierwsze zachodnie, używane wozy tramwajowe typu T4 i B4 zakupione z zaprzyjaźnionej z Krakowem Norymbergi. Z tego samego miasta w 1990 roku, dostarczone zostają autobusy Man SL200, które trafiają do zajezdni Bieńczyce. Sprowadzone zostają również używane pojazdy z krajów skandynawskich. Są to przede wszystkich autobusy marki Scania, modele CR111 oraz CR112 oraz po jednym egzemplarzu Volvo B58-60 Delta Plan oraz Volvo B59-59 Säffle. Już w 1992 roku, MPK Kraków może chwalić się pierwszymi zakupami nowych, zachodnich autobusów. Na krakowskie ulice trafia jeden model Man-a SG242 oraz pojazdy Scania CN113ALB.

W 1991 roku stworzona zostaje pierwsza firma przewozowa, która w swoich zamierzeniach, miała stać się konkurencją dla krakowskiego MPK. Krakowskie Przedsiębiorstwo Transportowo-Sprzętowe (KPTS) zostaje skierowane do obsługi linii podmiejskich na zachód od Krakowa. Firma otrzymuje 20 sztuk autobusów Berliet i Renault PR100. Pojazdy pochodziły z zaprzyjaźnionego z Krakowem, miasta Orlean. Do Grodu Kraka trafiło łącznie 25 sztuk tego typu wozów, 5 z nich przydzielonych zostało do zajezdni Płaszów, ale po paru miesiącach i te pojazdy przekazane zostały do KPTS. Na potrzeby obsługi linii przez firmę (później KPPU), nadane zostały dwucyfrowe numery linii. Część z nich powstała po przekształceniu z linii podmiejskich dawniej obsługiwanych przez MPK Kraków, część uruchomiono w zamian za kursy PKS-ów. Poniżej fotografia autobusu przygotowanego do wyruszenia na trasę linii 20 relacji Bronowice Nowe - Karniowice.

Jednak autobusy pojawiały się również na liniach organizowanych przez MPK Kraków. Według relacji oraz zgromadzonych materiałów udało się ustalić, iż autobusy PR100 pojawiały się na takich liniach jak
» 152 (Cracovia - Port Lotniczy)

» 238 (Dworzec Główny - Kochanów)

W swojej flocie firma KPTS posiadała również przegubowe autobusy Renault PR180. W Krakowie PR180 pojawiły się na początku lat `90. Pojazdy zakupiono z francuskiego miasta Montpellier. Również te pojazdy skierowano na linie firmy KPTS, choć pojawiały się również na liniach do tej pory obsługiwanych przez MPK, m.in. na linii 144 czy też 238.

We wrześniu 1997 roku na zastępczej linii 301 (kursującej ze względu na zamknięcie odcinka tramwajowego Bronowice Nowe-Bagatela), pojawiał się także wóz o numerze taborowym 863. Autobusy KPPU kursowały na trasie Bronowice Nowe - Basztowa z końcówką na ulicy Krowoderskiej.

Pod koniec lat `90 powstały darmowe linie autobusowe kursujące na zlecenie hipermarketu HIT. Autobusy Renault PR180 kursowały na trzech liniach spod sklepu przy ulicy Wielickiej do Nowej Huty, Kurdwanowa i Wieliczki. Linie zlikwidowano w 2001 roku. W tym samym czasie wycofano również z ruchu autobusy PR180.

Początki XXI wieku to niestety schyłek działalności KPPU (wcześniej KPTS) w kwestii transportu pasażerów. Ostatnie wozy PR100 i PR180 kasowano, bądź przekazywano kierowcom na własność. Ze względu na braki części i częste awarie pojazdy te szybko zaczęły znikać z krakowskich ulic. Parę egzemplarzy wraz z obsługą linii przekazano krakowskiemu PKS.

Drugą z prywatnych, "większych" firm przewozowych, które świadczyły swoje usługi na liniach MPK, była firma przewozowa Furman i Badzioch (w skrócie FB). W latach 1993-1996 stworzona została linia łącząca Niepołomice z pętlą w Brzegach, która w całości obsługiwana była przez pojazdy FB. Tabor autobusowy również kierowano sporadycznie do obsługi linii kursujących do Niepołomic, tj. 221 i 231 a po ich likwidacji, w 2000 roku, firma przejęła ich funkcjonowanie. Podobnie sytuacja miała miejsce na trasie linii pospiesznej E (Rondo Mogilskie - Nowe Brzesko) oraz 225 (Borek Fałęcki - Świątniki Górne), które w latach 1996-1997 uległy likwidacji. Obecnie po trasie E kursuje inna prywatna firma CB, jednak na krótszej relacji Czyżyny Dworzec - Nowe Brzesko. Jednym z udokumentowanych kursów firmy FB na linii miejskiej jest autobus Autosan H9-21 na linii 183 (Bieżanów Nowy - Bieżanów Potrzask).

Bywały również kursy wykonywane prawdopodobnie przez PKS Kraków, m.in. na linii 173 autobusem przegubowym marki Ikarus IK160P, w klasycznym biało-pomarańczowym malowaniu. Na poniższych zdjęciach widnieje podobny wóz, prawdopodobnie pochodzący z któregoś przedsiębiorstwa PKS, jednak po przebudowie na autobus krótki. Prywatny przewoźnik obsługiwał linię 209.

Inni prywatni przewoźnicy wykorzystywali klasyczne, jak na tamte czasy, pojazdy marki Autosan, Jelcz czy Ikarus.
Charakterystyczny model Jelcz L11 w kolorze żółtym, kursował m.in. na liniach 120, 150, 155 czy 250.

Turystyczny model Jelcza L11, w kolorze biało-granatowym, zbliżonym malowaniem do pojazdów MPK, widziany był na liniach 120, 150 i 209. Poniżej zdjęcie podczas wykonywania kursu na linii 120.

Udokumentowany został także czerwony egzemplarz na linii 237.

Na liniach w Krakowie i okolicach można było również podróżować turystycznym modelem Autosana H9-21. Tabor taki stosowała m.in. firma FB na linii 183, o czym pisane było powyżej. Inni przewoźnicy pojawiali się tego typu taborem na linii 209 (Salwator - Morawica) - wóz w kolorze kremowo-pomarańczowym o nr rej. KWN 6499 - oraz widoczny na zdjęciu poniżej na linii 215 (Borek Fałęcki - Rzeszotary Panciawa).

Inną odmianą międzymiastowego Autosana - modelem H9-35 - w dniu 11.09.1997 roku podróżować można było na liniach 100 oraz 152. Przewóz prowadziła firma AL-BUS, która wykonywała kursy autobusem o nr rej. KWH 4768 na linii
» 100 (Plac Matejki - Hotel pod Kopcem)
oraz autobusem o nr rej. KWH 3829 na linii
» 152 (Cracovia - Port Lotniczy)
Innymi charakterystycznymi pojazdem były modele Ikarusów. Dwudrzwiowy (2-2-0) model 260.04, w malowaniu krakowskiego MPK, o nr rej. KWK 1129, można było spotkać w dniu 10.10.1998r. na linii 141, a także na linii 255. Turystyczną odmianą Ikarusa 256, jeden z przewoźników obsługiwał również trasę linii 208 (Dworzec Główny - Port Lotniczy).

Jeden z prywatnych przewoźników dysponował dość oryginalnym wówczas pojazdem, którym był czeski autobus Karosa C734. Wóz ten uwieczniony został na fotografii na linii 120.
Zdarzały się kursy wykonywane pojazdami o mniejszej pojemności pasażerskiej, do których należą m.in. tak zwane busy. Jednym z udokumentowanych tego typu wozów jest prywatny Mercedes 308D obsługujący trasę linii 116 w relacji Azory - Plac Biskupi.

Inne przypadki, pojawienia się prywatnych autobusów, pochodzące z relacji świadków, a niestety nieudokumentowane żadną fotografią to pojawienie się między innymi autobusu turystycznego marki TAM na linii 250, autobusu Karosa w kolorze kremowo-granatowym o nr rej. KVS 8045 na linii 120 w dniu 14.10.1998r., Autosana H6 (nr rej. KKN 4251) w dniu 29.09.1996r. na linii 255.

Rok 1998 był ostatnim rokiem funkcjonowania przewoźników prywatnych na liniach organizowanych przez MPK Kraków.

Dopiero na początku 2008 roku miasto ogłosiło przetarg na obsługę linii autobusowych w ramach wprowadzania konkurencji w komunikacji miejskiej. Organizatorem komunikacji miejskiej w Krakowie stał się Zarząd Infrastruktury Komunalnej i Transportu (ZIKiT). Przetarg wówczas wygrała firma Mobilis, która na potrzeby linii 152, 178 i 304 zakupiła nowe autobusy typu Solaris Urbino 18 i Irisbus Citelis 12M. Umowa obowiązywała od 01.04.2008r.

W roku 2009 firma otrzymała również do obsługi linię
» 104 (Most Grunwaldzki - Kampus UJ)

Jednak autobusy Mobilisu gościły na w/w linii tylko przez parę miesięcy. W tym czasie na stan zajezdni przy ul. Sołtysowskiej wpisany został rezerwowy autobus marki Maz (obecnie wóz kursuje po Gdańsku).

W drugiej połowie 2010 roku ZIKiT Kraków uruchomił pierwszą od lat linię obsługiwaną pojazdami niskopojemnymi typu bus. Na potrzeby obsługi linii 417 (Łuczanowice - Ruszcza Cmentarz) firma Mobilis pozyskała ze swojego warszawskiego oddziału pojazd Iveco TurboDaily 45-12.

Linia jednak niecieszyła się dużym zainteresowaniem i z końcem kwietnia 2011 roku została zlikwidowana.
Kolejną linią jaką otrzymał do obsługi prywatny przewoźnik była linia aglomeracyjna przyspieszona
» 301 (Dworzec Płaszów - Niepołomice Dworzec), na potrzeby której wprowadzono do ruchu dodatkowe dwa pojazdy marki Solbus.

Które z czasem przemalowano na charakterystyczne jak dla tego przewoźnika barwy.

Pojazdy marki Solbus kursowały do końca lipca, kiedy to oddano je do firmy Warbus, o. Gdańsk. W zamian przysłano do Krakowa autobusy marki Maz 203.067 #8050 i #8051.

Umowa na świadczenie usług wygasła z dniem 31.07.2014r. W 2013r. ZIKiT ogłosił kolejny przetarg na obsługę linii. Tym razem wyłonionych zostało 12 linii: 102, 118, 120, 138, 142, 152 (352), 159, 168, 178, 182, 482 i 502 (a linie 301 i 304 przekazano do MPK Kraków). Do konkursu zgłosiło się 5 firm (Mobilis z kwotą 32,35 mln zł w pierwszym roku, MPK Kraków z kwotą 35,38 mln zł w pierwszym roku, ITS z kwotą 35,66 mln zł w pierwszym roku, Pawelec Krzysztof Usługi Przewozowe z kwotą 36,85 mln zł w pierwszym roku, Veolia Transport z kwotą 38,17 mln zł w pierwszym roku) spośród których wygrał Mobilis. Umowa została podpisana w listopadzie 2013r. i zobowiązywała przewoźnika do wyjazdu na w/w linie z dniem 01.08.2014r. Z różnych przyczyn (m.in. technicznych) jeszcze przed rozpoczęciem kursowania zmieniony został podział linii i ostatecznie Mobilis wyjechał swoimi nowymi pojazdami na linie 102, 109, 120, 138, 142, 152 (352), 153, 159, 178, 193, i 502. Do ich obsługi zakupione zostały autobusy:

AMZ CS10LF CitySmile (do obsługi linii 102 i 109),

AMZ CS12LF CitySmile (do obsługi linii 109, 120, 138, 142, 153, 178 i 193),

Mercedes-Benz Conecto G (do obsługi 152, 159, 178, 352 i 502).

Kolejnym prywatnym przewoźnikiem obsługującym regularne linie autobusowe miało być PTS (Przedsiębiorstwo Transportu Samochodowego) we współpracy z PKS Chojnice. Ogłoszony przez krakowski Zarząd Infrastruktury Komunalnej i Transportu, przetarg na obsługę linii 105/405, 115, 122, 153, 174 i 182, został rozstrzygnięty jeszcze w 2009 roku. Jednak problemy z wyprodukowaniem i homologacją nietypowych pojazdów marki Solbus zasilanych gazem LNG przyczyniły się do zerwania umowy pomiędzy konsorcjum a ZIKiT. Linie pozostały wówczas w obsłudze krakowskiego MPK.

Opracowanie: Michał Smajdor
Współpraca: Tomasz Flaga, Wiesław Hessel

Źródła:
» Notatki i obserwacje własne,
» Materiały i studia sekcji historycznej MPK Kraków, Nr 2, Rok 1987,
» Materiały i studia sekcji historycznej MPK Kraków, Nr 2, Rok 1988,
» Materiały i studia sekcji historycznej MPK Kraków, Nr 1, Rok 1990,
» Krakowski Autobus - w 75 lecie uruchomienia stałych linii autobusowych w Krakowie, Waldemar Brzoskwinia, Jacek Kołodziej, Muzeum Inżynierii Miejskiej 2002,
» Komunikacja Autobusowa w Krakowie 1927-2007, praca zbiorowa pod redakcją Jacka Kołodzieja, Kraków 2007,