Po publikacji wykazu zmian nazw alei, mostów, osiedli, parków, placów, rond i ulic w Krakowie, prezentujemy listę ulic o charakterystycznych oraz pozornie dziwnych nazwach, które jak się okazuje mają swoje historyczne uzasadnienie. Wiele spośród wymienionych poniżej ulic powstało na początku XX wieku na terenach wchłoniętych przez Wielki Kraków. Wówczas nowe drogi i ulice otrzymały historyczne nazwy po wielu podmiejskich osadach, folwarkach czy wsiach. Po przyłączeniu miast takich jak Kazimierz, Kleparz czy Podgórze musiano uporządkować nazewnictwo by uniknąć powtarzania się tych samych ulic. Na niniejszej stronie, mam nadzieję, przedstawionych zostało większość charakterystycznych dla naszego miasta ulic oraz w jasny sposób opisano pochodzenie ich nazw.

» wykaz zmian nazw alei, mostów, osiedli, parków, placów, rond i ulic w Krakowie

Ulica ta nazywana również Błonie-Beszcz jest przecznicą z ulicą Ciepłowniczą i leży na terenie dzisiejszego Łęgu. Już w XVIII wieku w tym rejonie znajdowała się osada o takiej nazwie (niewyjaśnionego pochodzenia). Tereny te włączone zostały do Krakowa w 1909 roku a nazwę ulicy nadano w 1926 roku.

Blich to miejsce, w którym bielono płótno. W okresie letnim tkaniny polewano wodą i rozkładano na trawie by bielały na słońcu. Taką czynność określano mianem blichowania. W Krakowie blichem określano tereny nad Wisłą oraz Prądnikiem. Ta druga rzeka do czasów Potopu szwedzkiego miała ujście do Starej Wisły na wysokości dzisiejszej Hali Targowej. Nazwę ulicy Blich nadano w 1912 roku. Ciągnie się ona od ul. Kopernika do ul. Grzegórzeckiej w miejscu dawnego koryta rzeki Prądnik.

Bularnia czy też bułarnia to inaczej piekarnia lub młyn. Dzisiejsza ulica Bularnia leży na terenie Prądnika Białego, od skrzyżowania z ulicą Białoprądnicką w kierunku rzeki Prądnik (Białuchy). Ówczesny Prądnik słynął z wypieków chlebów żytnich i pszennych na potrzeby dworu biskupa i na targi krakowskie.

W tym miejscu w XVI w. znajdował się miejski folwark, zwany Langpetrowskim, który należał do Kazimierza. Następnie przechodził w ręce kolejnych właścicieli i dzierżawców. Nazwa pochodzi od nazwiska jednego z nich - Marcina Dajwora. Droga, która wzdłuż murów miasta Kazimierz prowadziła do folwarku nazywano Drogą do Dajwora. W XIX wieku regulując tę część miasta, ulicę nazwano Wałową, jednak wśród mieszkańców nadal określano ją mianem Dajworu.

Ulica Facimiech znajduje się na terenie os. Na Kozłówce. Jej nazwa pochodzi od folwarku a właściwie przysiółka zamieszkałego przez facimiechów czyli, jak tłumaczą źródła, ludzi chwytających cudze mieszki.

W miejscu tej ulicy dawniej znajdował się folwark Królowa Wola koło Łobzowa. Po licznych zmianach właścicieli, ostatecznie teren ten trafił w ręce Akademii Krakowskiej z przeznaczeniem na budowę katedry gramatyki. Miejscowość, która powstała w tym miejscu otrzymała nazwę Gramatyka. Źródła podają również, że był to uniwersytecki folwark Gramatyka. W XVIII wieku jurydykę Gramatyka nazywano również Świniakrzywda. W 1910 roku wieś włączona została w granice Krakowa a jednej z powstałych ulic nadano nazwę Gramatyka. Obecnie na wszystkich mapach widnieje nazwa owej ulicy - Antoniego Gramatyka. Żadne źródło nie podaje pochodzenia tej nazwy.

Gzymsiki to bohaterowie popularnej w Krakowie sztuki teatralnej "Krowoderskie Zuchy", którą napisał Stefan Turski. Ulica ich imienia przebiega pomiędzy ulicą Grottgera a Mazowiecką.

Ulica ta pojawiła się w niniejszym wykazie tylko dlatego iż mylnie przypisuje się jej patrona. Nie jest to bynajmniej ulica św. Józefa. Jej patronem tak naprawdę jest niemiecki cesarz Józef II, który oprócz opisywanej ulicy na krakowskim Kazimierzu ma również swoją ulicę w dzielnicy Podgórze - ulicę Józefińską.

Geneza nazwy ulicy Kawiory nie jest do końca wyjaśniona. Określenie może pochodzić od nazwy kirchow czyli żydowskiego cmentarza. Taki znajdował się między obecną ul. Czarnowiejską a Błoniami. Inne źródła podają pochodzenie tej nazwy z języka staropolskiego. Kawior to inaczej kałuża, obszar ze stojącą wodą. Obszar ten charakteryzował się bagnistym terenem. Dzisiejsza ulica Kawiory znajduje się równolegle do ul. Nawojki (o tej też dość charakterystycznej nazwie poniżej).

Nazwa ulicy pochodzi od położonej w sąsiedztwie Synagogi Kupa, która została zbudowana z funduszy pochodzących z kasy kahalnej. Kupa to po hebrajsku skarb kahału.

Dzisiejsza ulica Librowszczyzna znajduje się pomiędzy ulicą Wielopole a Mikołaja Zyblikiewicza. Na terenie tym dawniej mieściły się składy portowe należące do rodziny Librowskich. Z tego miejsca korytem Starej Wisły spławiano barki. Ulicę wytyczono w 1895 roku nadając jej nazwę na cześć rodziny nazywając ja Librowszczyzną.

To chyba najbardziej zagadkowa ulica w Krakowie. Nie ma na jej temat żadnych informacji w miejskich archiwach, w Archiwum Państwowym czy w wydawnictwach takich jak "Ulice Krakowa" czy "Kraków, ulica imienia...". Jedyne informacje, jakie udało się zebrać to dzięki pani Katarzynie Kobylarczyk, autorce artykułu "Nieznany żywot inżyniera", który ukazał się w Dzienniku Polskim. Okazuje się, że trudne jest do określenia skąd ta nazwa się wzięła. Mówi się, że nazwa ulicy pochodzi od nazwiska jednego z projektantów, doradców rosyjskich przy budowie Kombinatu, czy też inżyniera, który był głównodowodzącym budowy. Niekótrzy uważają, że przebywał w Hucie radziecki ekspert Morozow, który zginął w wypadku samochodowym. Nadano mu ulicę jednak zgubiono jedno "o". Jedyna wzmianka o ulicy Mrozowa pojawia się 11 czerwca 1966 r. w Dzienniku Urzędowym Rady Narodowej Miasta Krakowa, gdzie umieszczono obwieszczenie prezydium rady z 15 marca 1966 r. w sprawie ogłoszenia skorowidza nazw ulic, alei, placów i osiedli w Krakowie. Ciekawy trop odszukała autorka artykułu: "(...) W 1966 r.? ZSRR wygrało wówczas z Węgrami 2:1 i zajęło IV miejsce w mistrzostwach świata w piłce nożnej. A trenerem reprezentacji był Nikołaj Morozow, więc może…. (...)" Po zmianach ustrojowych w latach 90., w Krakowie powołano specjalną komisję, która przez dwa lata sprawdzała życiorysy patronów krakowskich ulic. Wówczas przywrócono nazwy sprzed 1939 roku, wprowadzano nazwy miejscowe oraz rugowano patronów, których działalność była antypolska. Co ciekawe ulica Mrozowa została, ponieważ w powszechnej świadomości ludzi to była ulica Mrozowa od mrozu. Może faktycznie nazwa wywodzi się od mrozu? Czy wówczas nie powinna nosić nazwy Mroźna?

Nawojka - tak nazywała się pierwsza krakowska studentka. Żyła w połowie XV wieku, w czasach w których na uczelnie niedopuszczane były dziewcząta. Rozpoczęła jednak naukę na szkole wyższej w przebraniu żaka. Zapisała się pod imieniem Jakub syn Dominika z Gniezna. Prawda jednak wyszła na jaw a dziewczynę usunięto z uczelni i wysłano do klasztoru. Jej imię nosi ulica będąca przedłużeniem ulicy Czarnowiejskiej do Armii Krajowej, a także Dom Akademicki przy ulicy Reymonta.

Nazwy obu tych ulic wiążą się nieprzerwalnie z Prądnikiem Czerwonym. Obszar na wschód od drogi na Kielce nazywano niegdyś Celarowskie lub Celarowski Prądnik, od pałacu Cellarich. Posiadłość ok. 1820 roku nabyła Marianna z Wawrzeckich Badejowa, która zbudowała dla siebie w ogrodzie dom letni a przy szosie karczmę, którą nazwała Pocieszka. Dworek ten obecnie znajduje się na terenie ogrodu sióstr albertynek. Podobną rolę w tym czasie pełnił inny dworek o nazwie Rozrywka. Dwa ogródki Pocieszka i Rozrywka przyciągały wiele krakowskich gości. Oba miejsca pozostały na Prądniku Czerwonym za sprawą ulic. Ulica Pocieszka to przecznica z ul. Rybianka i jest równoległa do al. 29-go Listopada, a ulica Rozrywka odchodzi od ulicy Reduta przy Cmentarzu Batowickim.

Ta dość charakterystyczna nazwa wywodzi się prawdopodobnie od nazwiska właściciela domu w wąwozie (dole) w Lesie Wolskim, pana Józefa Poniedziałka.

Ulica Retoryka znajduje się pomiędzy ulicą Piłsudskiego a Zwierzyniecką, przecinając w połowie swojej odległości ulicę Smoleńsk. W tym rejonie istniała niegdyś posiadłość zwana Ossolińszczyzną lub Retoryka. Nazwa ulicy wywodzi się od klasy retoryki nauczanej niegdyś w szkołach.

Ulica przecina się z wyżej opisaną ulicą Retoryka. Najstarsze dokumenty wspominają, że w tym obszarze były pustkowia. Później zaczęły pojawiać się posiadłości prywatne. Wybudowano tam liczne domy i dworki a najokazalszy z nich, należący do Jana Myszkowskiego z Mirowa, zwano właśnie Smoleńskiem. Ulica została wytyczona w 2 połowie XIX wieku. w miejscu drogi prowadzącej od Bramy Wiślnej w stronę opisanego powyżej dworu (jurydyki Smoleńsk). Nosiła nazwę Smoleńska a w 1881 roku ulicy nadano obecną nazwę.

Na przedmieściu Smoleńska stał dwór nazywany Wenecją a to dlatego, że stał u zbiegu Rudawy i Młynówki. W Krakowie było kilka Wenecji, m.in. w pobliżu Górnego Młyna. Dzisiejsza ulica została wytyczona pod koniec XIX wieku w miejscu zasypanego koryta Młynówki. Początkowo biegła tylko do ul. Humberta. W 1926 r. została wydłużona do Krupniczej.

Opracowanie: Michał Smajdor

Źródła:
» Notatki i obserwacje własne,
» Stare mapy miasta Krakowa,
» Uchwały Rady Miasta Krakowa,
» Mała Encyklopedia Krakowa, J. Adamczewski, Kraków 1999,
» Kraków, ulica imienia ... , T. Stanisławska-Adamczewska, J. Adamczewski, Kraków 2000